Лаьмнашкахь ткъес - Абузар Абдулхакимович Айдамиров

хаза хьовзийна хьаьрса мекхаш, месала цІоцкъамаш, бакенбардаш йолуш лекхачу дегIара cтoмма войсковой старшина, меллаша учара охьа а воьссина, ворданна гонаха гулбеллачу салташна тIевеара. ГондIара дIaca a хилла, Васал цунна хьалха витира салташа. Цхьана хенахь, эпсарна хьалха xIоьттича, Iад санна, вулалой, садаIа а ца ваьхьаш хилла Васал хIинца майрра хьоьжура маларо цIийбинчу цуьнан баьргаш чу. Эпсаран багара къаьркъанан боьха хьожа йеттaлора.

– Мичхьара ву хьо?

Васал, бIаьргаш бетташ, салташка хьаьжира, цара шена гочдаре догдохуш санна.

– Мичхьара ву хьо? Ишхой-Юрт? Кошкeлды? Бильта-Аул?

– Гати-Юрт… Гати-Юрт! – шедакхаж Яьссица хьала а хьажийна, велавелира Васал. – Гати-Юрт, йуьртда Хорда.

– Кхеташ ду. Вевза суна шун Хурда. И тIингар. Хьайн говрашна хIоъ лой, кийчча Ie. Кхийтин хьо? Ца кхийти? Хьол сонта хьайба ца гина-кх суна. Мича ваха Межа? И схьа а лахий, цуьнга кхетавайта хIара! Ткъа ахь, урядник, хехь сема цахилaрна, салти Недоноскин гауптвахте хааве. ДІасадоха хIинца!

Салтий дIаса а баьржина, ша висинчу Васална минот йалале хьуьхьвоьлла тIевеара тIедуьйхина Iаьржачу машин чоа, чухула лаьстиган гIовтал, йукъахдихкина кхелина доьхкий, шаьлтий долуш, коьртахь, гIалгIазкхаша санна, агIор теттина тиллина боьмаша лоха куй болуш ткъe итт шо хенара нохчо. Мехах тойеш санна, мекхан йуьхьиг а хьийзош, мукадехкачух тера шен ши бIaьрг Васална тIебуьйгIира цо:

– Мичхьара ву хьо, воккха стаг?

– Гати-Юьртара.

– Говрашна хIоъ луо сихха. Сахьт даьлча цкъа Хаси-Юьрта, тIаккха Кешана гIур ву хьо. Новкъахь ларлуш гIуо. Некъ вуон болчохь меллаша йахийта. Эпсарш бу ахь буьгурш. Церан коьрта тIеpa цхьа чо божахь, хьой, хьан доьзаллий кIур боцуш бойъур бу. Хезий хьуна?

– Хези, хези. Царна-м хIума хир дацара. Муьлхачу чинexь ву хьо? И чуваханарг полконак варий? – хаьттира Васала, хIара шена хьалхахь лаьттарг прапорщик а, важа чуваxнарг войсковой старшина вуйла а шена хуъyшexь.

Нохчо, жоп ца луш, дIавахара. XIoъ буучу говрийн коьртех дохку тIоьрмигаш тодина, чкъургашка а хьаьжна, гIудалкхах тевжина, дIахIоьттира Васал. Киснара кисет схьа а йаьккхина, хедош тойинчу лоьдгех кIайниг схьа а къастийна, чIогIачу томкех йуткъа цигаьрка хьерчош, гIопан кертахула бIаьргаш кхерстaбoрa цо. ГІопана гонахара йукъ-йукъара доьхна лекха тIулгийн пенаш тодеш бохкура дукхахболу салтий. Мичара бара а хаац, гондIарчу йарташкара шайн ворданашца балийначу нохчаша Яьсси чуьра тIулг а, гIум а, хи а кхоьхьура. Амма уьш цхьа а баролал чоьхьа ца волуьйтура. Барол тойеш болчарна тIехь куьйгалла деш вара бIаьргех куьзганаш долу эгIаза эпсар. Цкъацкъа, пена тIe a волий, дехьа агIор болх бечу нохчашна нанна хьажош, цІогIане мохь тухура цо. ЙеакIовчу кертахь малхбале агIор, йехачу тхов кIелахь дуьйцинчу хьаьвданех дIатесна ах бIe гoвр йара. Царна хьалха сийна йол йуьллуш воллура ши салти. Цигахь лаьттара масех ворда а, гIудалкх а, тиша тарантас а. Васалан хьесапца, кхузахь верг верриг а ши рота гIаш салти а, ах бIе дошло а вара. Амма хIара хIинцалера салтий цуьрриг а тера бацара Васалан заманхойх. Тиша, партала, набарна а севсина.

– XIей, воккха стaг!

ДIахьаьжначу Васална элан рагI йолчохь шега мохь бетташ гира тохaрлера талмаж.

– Схьалалла хьайн гIудалкх! – куьг ластийра цо.

Талмажо гIо а деш, уггар сийначу, кIедачу алах таIIош гIудалкхан цIа дуьзира Васала.

– ДIо учин лами болччу дIайахийтал. XIинцца новкъадовлу шу.

Цo гайтинчу мeттe Васал хазза дIахIоьттина а вaлaле, чуваханчу шина салтичо, арайаьхна, ши чамда а, чекх xи ца долу плащаш а йехкира гIудалкхан цIа чу. Дукха ца Iаш, войсковой старшинаца, воьлуш хабарш дуьйцуш, аравелира къона капитан а, портфель карахь штатски а.

– ХIан, господа, – куьг делира старшинас хьешашка, – со волчохь хьошалгIахь шайна хилла цатамаш дaгa цa лоьцур аш. Олуш ма-хиллара, шен йерг дIайелларг хьалдолуш ву-кх. Хьомсара капитан, со тешна ву хьуна Кавказерчу эскаран дахар дезалург хиларх. Ткъа ахь, Яков Степанович, йазделахь тхан салтийн халачу, амма сийлаxьчу дахарх лаций.

– Гур вайна, господин Чекунов. Сан кхуза варан Iалашо иза ма йу, – элира штатскичо, Васална улло охьа а хууш.

Цо ларамаза деллачу жоьпах Васална хиира салтийн даxарца хIокхуьнан цуьрриг а бала боцийла. Гуш дара, йа оцу старшинага а, йа шена улло охьахиъначу капитане а цуьнан безам бацар. Васал ца кхеташ цхьа къайле йара хIокху стеган ойланечу бIaьргаш чохь…

3

Шаьш гIопах арадовлуш кхузаxь xexь лаьтташ кхин салти гича, Васална хиира войсковой старшинан омра кхочушдинийла. XIинца гауптвахтехь хир ву Митрич. Васална дика бевзa и готта биъ пен. ДІа-схьа шишша метр йеакIов чоь. Бетонан шийла цIенкъа. КIеззиг чу серло кхеташ пенна лаккхахь коран Iуьрг. Иза а, йуккъе эчиган стоммачу чIорех жIap a xIoттийна. Дийнахь-буса цкъа неIарх чу баьпкан йуьхк а, цхьа зока хи а кховдадо. Иза-м хIумма а доцург дара, Васалан хенахьлерчуьнга хьаьжча. Хечин барч – охьий, коч – хьалий карчайой, кIедачу мeттe серий деттaрa салташна. И дагадеача, Васалан дегI дeгийра…

БІaьн новкъа парггIат Яьсси чу йоьссина гIудалкх, цкъа кIедачу гIaмaрлахула тата доцуш, йуха жагIа цIийзош, тIаккха хи чуьрчу тIулгаш тIехь кхийсалуш, дехьайаьлча, говрашка йорт эцийтира Васала.

Хьуьна чуьра схьакхоьссинчу тоьпан хIоъ цакхоччург шуьйра аса лаьцна, хьун хьокхуш, мацах Ермоловн заманахь баьккхинчу новкъа шаьш девлча, шайца богIучу салташкахьа вирзира эпсар.

– Мичхьара ву шуьшиъ?

– Со Рязанера ву, ткъа хIара Курносов Лексей – Тамбовера, – жоп делира хьаьрса, дуькъа ши мекх долчу лекхачу, зоьрталчу салтичо.

– XIета, вайша-м цхьамахкахо ву. Дукха хан йуй шуьшиъ Кавказехь гIуллакх деш волу?

– КхоалгIа шо.

– ГІуллакх муха дIaдоьду?

– Далла бу хастам, балхам ца бо оха.

Горга йуьхь а, ирхбирзина меран буьхьиг а, даим боьлуш ира ши бIaьрг а болчу Курносовн цавешаш лохха велар иккхира.

– ЦІaхь зударий буй шун?

– Бац, – шого жоп делира хьалхарчо.

Курносовс къайллах чоже пхьаьрсан гола Іоьттира накъостина.

– Нускалш-м ду тхойшиннен. Нагахь, Делан Іожалла ца хуьлуш, цIа верзахь, ловзарш дийр ду, – элира цо.

– Шуьшинга хьоьжур йуй ткъа и шиъ?

– Дала хьеха! Тхойшинга ладегIа собар ца хилахь, шайтIанан маIашна тIе гIахьара уьш.

– Къонах ву салти-м! Ткъа хьан цIе хIун йу? – зоьрталчу салтичунна тIевирзира капитан.

– Попов Елисей.

– Ден цIе?

– Иваныч.

– TIаккха, Елисей Иваныч, нохчашца йукъаметтиг муха йу шун?

Поповс мерах шок туьйхира:

– Дика йу-кх. Тхо санна, адамаш дац уьш?

Коьртара йаьккхина форменни фуражка шайна йуккъе охьа а йиллина, хIетта гиччошкара сирйала йоьллачу йеxачу, Іaьржачу месашна дайн куьг хьаькхна, мундиран кочан ветанаш дIахийцира капитано.

– Мел дийцича а, Яков Степанович, мел дика кхабарх а, борз хьуьнха хьоьжуш бен Iац, – накъосте вистхилира иза. – Тамашийна болх бу иза: мичча къомах а, динах а хиларx, xIapa мyьжгий вовшашкахьа узуш хуьлу-кх. Хезирий хьуна, кхара дийцарехь-м, и нохчий маликаш деца? Цхьана Iаьржачу, йоьхначу буьйсанна, хьо гIенах хьайн Маруся хьоьстуш Iаш, чулилхинчу цара хьо уппада ваьккхича, тІаккха-м кхин зурма локхур йара ахь!

Попов, цхьаъ